Μεθοδολογία Υλοποίησης έργου
Η σταθερή αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και η επιταχυνόμενη γήρανση του πληθυσμού σε Εθνικό επίπεδο έχουν οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση της συχνότητας εμφάνισης των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων στην χώρα μας. Οι νευροεκφυλιστικές ασθένειες αφορούν συνολικά εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες πολίτες και τις οικογένειές τους. Οι πλέον συχνά απαντώμενες νευροεκφυλιστικές παθήσεις είναι οι νόσοι Alzheimer και Parkinson οι οποίες προκαλούνται από τον προοδευτικό εκφυλισμό των νευρώνων σε διακριτές περιοχές του εγκεφάλου επιφέροντας επιπλοκές στην νοητική λειτουργία (άνοια), την εξασθένιση των νοητικών λειτουργιών π.χ. μνήμη, μάθηση και ικανότητα επίλυσης προβλημάτων αλλά και στην κίνηση (Parkinson), καταλήγοντας σε εκτεταμένη εγκεφαλική εκφύλιση. Σήμερα δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία που να αποσοβεί τις επιδράσεις της Νόσου Alzheimer ή Parkinson, ούτε άλλη θεραπευτική προσέγγιση που να αποτρέπει τον σταδιακό εκφυλισμό και θάνατο των νευρικών κυττάρων των πασχόντων. Τα χρησιμοποιούμενα φάρμακα έχουν περιορισμένη και συμπτωματική δράση στην μέτρια και σοβαρή μορφή των νόσων. Η δυσχέρεια στην ανάπτυξη στοχευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων έγκειται κυρίως στην ανεπάρκεια μεθόδων για την έγκυρη πρόγνωση των συγκεκριμένων νοσημάτων, στην πολυπλοκότητα της δομής και της κατανόησης των λειτουργιών του εγκεφάλου, τον περιορισμένο αριθμό δραστικών ουσιών που μπορούν να διαπεράσουν τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, στην δυσκολία ανάπλασης ή αντικατάστασης του εκφυλισμένου νευρικού ιστού και τέλος στην έλλειψη αξιόπιστων ζωικών μοντέλων για τον προκλινικό έλεγχο νέων φαρμάκων. Πρόσφατα δεδομένα έχουν κάνει σαφές ότι πριν από την εμφάνιση κλινικών συμπτωμάτων των νόσων Alzheimer και Parkinson προηγείται μια περίοδος αρκετών ετών όπου αναπτύσσονται μια σειρά νευροεκφυλιστικών παθολογοανατομικών βλαβών στον εγκέφαλο. Τα κλινικά ελλείμματα εμφανίζονται όταν η συσσώρευση τέτοιων βλαβών είτε έχει κινητοποιήσει επιπλέον βιολογικά μονοπάτια, είτε έχει οδηγήσει σε καταστροφή ικανού μεγέθους νευροβιολογικής μάζας ώστε οι νοητικές εφεδρείες να μην επαρκούν πλέον. Η καλύτερη κατανόηση του μακροχρόνιου αυτού προσυμπτωματικού σταδίου έχει γίνει δυνατή μέσω ανάπτυξης νευροεκφυλιστικών και άλλων βιοδεικτών στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ENY), αλλά και απεικονιστικών μεθόδων με νέους ιχνηλάτες για νευροεκφυλιστικούς βιοδείκτες και άλλους νευροβιολογικούς παράγοντες (PET και SPECT). Το εκτεταμένο χρονικά προκλινικό αυτό στάδιο έχει καταδειχθεί και σε σποραδικές και σε γενετικές μορφές νευροεκφυλιστικών παθήσεων. Οι προσπάθειες κατανόησης των προκλινικών σταδίων συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό παγκοσμίως και αφορούν ταυτόχρονα πολλές προσεγγίσεις: (α) την πληρέστερη βιολογική κατανόηση των μονοπατιών και μηχανισμών, (β) την ανανέωση των διαγνωστικών κριτηρίων των νευροεκφυλιστικών νόσων και (γ) τη δοκιμή νέων δυνητικών θεραπειών σε όσο πρωιμότερο στάδιο γίνεται, με την ελπίδα μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας. Ήδη στον χώρο των μονογονιδιακών νοσημάτων στη Νευρολογία υπάρχει μια επανάσταση, καθώς αναπτύσσονται ραγδαία στοχευμένες, εξατομικευμένες θεραπείες για να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες γενετικές μορφές νευρολογικών νόσων, ιδιαίτερα νευροεκφυλιστικών. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για θεραπείες που είναι σε φάση Κλινικών Μελετών, προβλέπεται όμως τα επόμενα έτη να αρχίσουν να είναι διαθέσιμες σε πιο ευρεία βάση για τους ασθενείς με μονογονιδιακά νευροεκφυλιστικά νοσήματα. Είναι σημαντικό να ταυτοποιηθούν ασθενείς που βρίσκονται σε πρόδρομα στάδια αυτών των παθήσεων, έτσι ώστε να είναι έτοιμοι να δεχτούν τις μελλοντικές αυτές στοχευμένες θεραπείες. Σήμερα στην Ελλάδα υφίστανται μια σειρά από μελέτες που έχουν εστιάσει σε πρώιμη – προκλινική διάγνωση νευροεκφυλιστικών παθήσεων. Επιπλέον, υπάρχουν Κέντρα που πραγματοποιούν μια συστηματική καταγραφή περιστατικών με νευροεκφυλιστικά νοσήματα, και διατηρούν συλλογές βιολογικού υλικού. Γίνονται μελέτες σε αυτό το βιολογικό υλικό, με σκοπό την ακριβέστερη διάγνωση και σε μερικές περιπτώσεις, όπως στην σκλήρυνση κατά πλάκας, στην στάθμιση της ανταπόκρισης στην θεραπεία με νοσοτροποποιητικές αγωγές. Επίσης, γίνονται προσπάθειες ανάπτυξης καινούργιων βιολογικών δεικτών, καθώς και ανάπτυξης μοντέλων των νευροεκφυλιστικών ασθενειών σε κυτταρικό επίπεδο ή σε επίπεδο ζωικών προτύπων, έτσι ώστε να δοκιμαστούν καινοτόμες θεραπευτικές προσεγγίσεις. Το προτεινόμενο έργο αφορά στην σύμπραξη διεθνώς αναγνωρισμένων ερευνητικών και ακαδημαϊκών φορέων με μακρόχρονη εμπειρία στην μελέτη των νευροεκφυλιστικών παθήσεων με εξειδικευμένο προσωπικό και διακεκριμένη δράση στο χώρο της ανάπτυξης φαρμάκων, μοριακών εργαλείων και σύνθετων θεραπευτικών στρατηγικών για την αντιμετώπιση των συγκεκριμένων νευροεκφυλιστικών παθήσεων. Στα πλαίσια αυτά, η παρούσα Δράση στοχεύει στην -Καταγραφή των πασχόντων και δημιουργία τράπεζας βιολογικού υλικού των νευροεκφυλιστικών νόσων Alzheimer και Parkinson και των πρόδρομων μορφών τους. Η δράση αφορά στη δημιουργία μητρώου καταγραφής των νευροεκφυλιστικών νόσων Alzheimer και Parkinson και ενός ενιαίου δικτύου τοπικών τραπεζών βιολογικού υλικού ασθενών και πασχόντων των συγκεκριμένων νευροεκφυλιστικών νόσων και των πρόδρομων μορφών τους. - Βιοχημικός και μοριακός χαρακτηρισμός του βιολογικού υλικού με στόχο την ανάδειξη της γενετικής βάσης των νευροεκφυλιστικών νόσων Alzheimer και Parkinson. Η δράση περιλαμβάνει την επεξεργασία των δειγμάτων με γενετικές-βιοχημικές αναλύσεις, τον συγκερασμό των κλινικών, γενετικών και βιοχημικών δεδομένων και την συμπλήρωση του μητρώου καταγραφής με γενετικά-βιοχημικά δεδομένα με σκοπό την Ιατρική ακριβείας. -Ανάπτυξη κυτταρικών και ζωικών μοντέλων, καθώς και νέων βιοδεικτών για τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες Alzheimer και Parkinson. -Ανάπτυξη νέων υπολογιστικών μοντέλων και τεχνολογιών για την έγκαιρη διάγνωση των νευροεκφυλιστικών νόσων Alzheimer και Parkinson και των πρόδρομων μορφών τους. -Ανάπτυξη καινοτόμων προκλινικών θεραπευτικών παρεμβάσεων κατά της πρόωρης εμφάνισης νευροεκφυλιστικών νοσημάτων Alzheimer και Parkinson
Αναμενόμενα αποτελέσματα
Οι επιπτώσεις των νευροεκφυλιστικών παθήσεων στην κοινωνία, στην οικονομία, στην κοινωνική ασφάλιση και τις υπηρεσίες υγείας, έχει επισημανθεί με ιδιαίτερη έμφαση από την επιστημονική κοινότητα και τους διεθνείς οργανισμούς (UN, WHO, OECD, EU). Παρά το γεγονός αυτό, οι αναγκαίες πολιτικές για τη συστηματική έρευνα στην παθογένεια των νευροεκφυλιστικών νόσων και στους τρόπους για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους έχουν αποδειχτεί μερικού και αποσπασματικού χαρακτήρα και ως εκ τούτου ατελέσφορες. Πράγματι, οι επιδράσεις των νευροεκφυλιστικών παθήσεων όπως η νόσος Alzheimer και η νόσος Parkinson εξακολουθούν να διευρύνονται προοδευτικά και να επιδεινώνονται με δυσμενείς επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη, στην ανανέωση της αγοράς εργασίας, στην ισορροπία των προϋπολογισμών της κοινωνικής ασφάλισης και το κόστος της ιατρικής περίθαλψης. Ως εξ τούτου, υπάρχει άμεση ανάγκη μεσοπρόθεσμα για την βαθύτερη κατανόηση των μηχανισμών που προάγουν το νευροεκφυλισμό στην τρίτη ηλικία και την ανάπτυξη στοχευμένων δράσεων που θα αφορούν στην αξιοποίηση εφαρμόσιμων και βιώσιμων θεραπευτικών προσεγγίσεων με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση των νευροεκφυλιστικών παθήσεων στη τρίτη ηλικία. Το προτεινόμενο ερευνητικό έργο έχει σαν κύριο στόχο την βελτίωση της κατανόησης των αιτίων και της παθοφυσιολογίας των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων Alzheimer και Parkinson και την ανάπτυξη καινοτόμων διαγνωστικών μεθόδων και προκλινικών θεραπευτικών στρατηγικών που θα προωθήσουν τη μετάβαση από τη βασική έρευνα στην κλίνη του ασθενή. Στην κατεύθυνση αυτή, τα αποτελέσματα του έργου αναμένεται να συνδράμουν: στην παραγωγή ωφέλιμης γνώσης για την καταπολέμηση νευροεκφυλιστικών νοσημάτων με βαρύνουσα κοινωνική σημασία, στην ανταλλαγή τεχνογνωσίας και ανάπτυξης άμεσης συνέργειας μεταξύ των ερευνητικών φορέων, στην αξιοποίηση του ερευνητικού δυναμικού και δεξιοτήτων νέων επιστημόνων, στον ορθολογικό σχεδιασμό, τη σύνθεση, και την αξιοποίηση στοχευμένων θεραπευτικών προσεγγίσεων για την νόσο Alzheimers και, στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής φαρμακοβιομηχανίας και εθνικής οικονομίας. Απώτερος σκοπός της σύμπραξης είναι να μεγιστοποιηθεί το θεραπευτικό όφελος με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων ενεργειών και του κόστους. Οι επιμέρους δράσεις της προτεινόμενης σύμπραξης αναμένεται να έχουν ουσιαστικά αποτελέσματα στην δημιουργία μια ενιαίας σε εθνικό επίπεδο βάσης δεδομένων και βιολογικού υλικού των πασχόντων, στην βιολογική κατανόηση των μονοπατιών και μηχανισμών των νευροεκφυλιστικών νόσων Alzheimer και Parkinson, στην ανανέωση των διαγνωστικών κριτηρίων για τις συγκεκριμένες νευροεκφυλιστικές νόσους και στη ανάπτυξή νέων δυνητικών θεραπειών ενάντια στις νευροεκφυλιστικές παθήσεις. Συγκεκριμένα, η προτεινόμενη δράση θα οδηγήσει στην: - Δημιουργία μητρώου για την πληρέστερη καταγραφή των πασχόντων από τις νόσους Alzheimer και Parkinson και των πρόδρομων μορφών τους -Επεξεργασία και συγκερασμό των κλινικών, γενετικών και βιοχημικών δεδομένων με παράλληλη ενημέρωση του μητρώου; - Δημιουργία τράπεζας βιολογικού υλικού πασχόντων από τις νόσους Alzheimer και Parkinson και των πρόδρομων μορφών τους; -Γενετική ανάλυση βιολογικού υλικού για την ανίχνευση γενετικών αλλαγών σχετιζόμενων με νευροεκφυλιστικά νοσήματα; -Βιοχημική ανάλυση βιολογικού υλικού για την ανίχνευση βιολογικών δεικτών με αποδεδειγμένη αξία σε νευροεκφυλιστικά νοσήματα; -Επέκταση της δυνατότητας τοπικών συλλογών βιολογικού υλικού σε άλλα κέντρα; - Ανανέωση ή δημιουργία νέων πρωτοκόλλων λήψης και αποθήκευσης βιολογικού υλικού ανά νοσολογική οντότητα; -Ανάπτυξη νέων βιοδεικτών, ιδίως για πρώιμες μορφές των ασθενειών, μέσω μελέτης βιολογικού υλικού ασθενών; -Ανάπτυξη και μελέτη κυτταρικών μοντέλων νευροεκφυλιστικών νόσων, με σκοπό την ανεύρεση των υποκείμενων μηχανισμών, καινούργιων θεραπευτικών στόχων και βιολογικών δεικτών; -Ανάπτυξη και μελέτη ζωικών μοντέλων νευροεκφυλιστικών νόσων, με σκοπό την ανεύρεση των υποκείμενων μηχανισμών, καινούργιων θεραπευτικών στόχων και βιολογικών δεικτών; -Ανάπτυξη νέων αποτελεσματικότερων θεραπευτικών προσπελάσεων μέσω της εφαρμογής τους σε πειραματικά μοντέλα νευροεκφυλισμού; -Ανανέωση ή δημιουργία πρωτοκόλλων κυτταρικών και ζωικών προτύπων; -Διεύρυνση της δικτύωσης της προτεινόμενης σύμπραξης. Στο σύνολό της, το προτεινόμενο έργο θα επιτρέψει την βελτίωση της πρόληψης, της διάγνωσης και η διαστρωμάτωση του κινδύνου των πασχόντων και ακολούθως την έγκαιρη θεραπευτική παρέμβαση. Σε απώτερο στάδιο, το προτεινόμενο έργο θα θέσει τις βάσεις για την πραγματοποίηση κλινικών μελετών σε ανθρώπους που βρίσκονται στα αρχικά-προκλινικά στάδια της νευροεκφυλιστικές νόσου και την ανάπτυξη εφαρμογών για τη συστηματική συλλογή δεδομένων υπό συνθήκες πραγματικής κλινικής πρακτικής (real world evidence). Επιπλέον, η σύμπραξη θα επιτρέψει την δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου τοπικών τραπεζών βιολογικού υλικού από ασθενείς με νόσο Alzheimer ή Parkinson, την βιοχημική και γενετική ανάλυση των δειγμάτων με ταυτόχρονη συμπλήρωση των μητρώων καταγραφής με γενετικά και βιοχημικά δεδομένα και την αναγνώριση νέων προβλεπτικών βιοδεικτών. Η στρατηγική αυτή θα επιτρέψει τον καθορισμό νέων θεραπευτικών στόχων, την ανάπτυξη νέων προκλινικών θεραπευτικών προσεγγίσεων που θα επιτρέψουν την υιοθέτηση και εφαρμογή νέων διαγνωστικών και θεραπευτικών προσεγγίσεων για τις νευροεκφυλιστικές νόσους Alzheimer ή Parkinson στη βάση της ιατρικής ακρίβειας.
Στόχοι της επένδυσης
Το προτεινόμενο ερευνητικό έργο έχει σαν κύρια επιδίωξη την βελτίωση της κατανόησης των αιτίων και της παθοφυσιολογίας των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων Alzheimer και Parkinson με έμφαση στην γενετική τους βάση και την ανάπτυξη καινοτόμων διαγνωστικών μεθόδων και προκλινικών θεραπευτικών στρατηγικών που θα προωθήσουν τη μετάβαση από τη βασική έρευνα στην κλίνη του ασθενή. Απώτερος σκοπός της σύμπραξης είναι να μεγιστοποιηθεί το θεραπευτικό όφελος με ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση των ανεπιθύμητων ενεργειών και του κόστους. Προς αυτή τη κατεύθυνση, η σύμπραξη θα επικεντρωθεί στους παρακάτω στόχους: -Η υποστήριξη της έρευνας με στόχο τη μετάβαση από παραδοσιακά μοντέλα αντιμετώπισης των νευροεκφυλιστικών νοσημάτων Alzheimer και Parkinson, σε ολοκληρωμένες προσεγγίσεις και εξατομικευμένες μεθοδολογίες πρόληψης, διαστρωμάτωσης, διαχείρισης και θεραπείας. -Η πρόσβαση σε μία ενιαία λειτουργική βιοτράπεζα βιολογικών δειγμάτων και ιστών, η διασύνδεσή της με πλήρη κλινικά, βιοχημικά, μοριακά και γενετικά δεδομένα και η ασφαλής καταχώρηση, ανάλυση, αποθήκευση και διανομής δεδομένων, -Η λεπτομερής περιγραφή εξατομικευμένων φαινοτύπων σε επίπεδο συστημάτων, με χρήση τεχνολογιών αιχμής και πρόσβαση σε κλινικά δεδομένα, καθώς και σε μεγάλες βιβλιοθήκες βιολογικών δειγμάτων και ιστών. -Η δημιουργία αξιόπιστων ζωικών και κυτταρικών μοντέλων, καθώς και η ανάπτυξη καινούργιων βιολογικών δεικτών για τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες που θα επιτρέψουν την εφαρμογή πρακτικών εξατομικευμένης ιατρικής - Η αποτελεσματική διαχείριση των αποτελεσμάτων που θα προκύψουν από την έρευνα με γνώμονα την προαγωγή της Ιατρικής Ακριβείας και χρήση της έρευνας προς όφελος της Δημόσιας υγείας. -Η ανάπτυξη τεχνολογιών βιοπληροφορικής και αναλυτικής δεδομένων που θα επιτρέπουν την ανάλυση και σύνθεση δεδομένων από διαφορετικές τεχνολογικές πλατφόρμες (γονιδιωματική, πρωτεομική, κλινικές παράμετροι, ψηφιακοί βιοδείκτες, υπολογιστικοί βιοδείκτες, απεικονιστικά δεδομένα, συμπεριφορικά δεδομένα, περιβαλλοντικοί παράγοντες κ.ά.). - Η βιομηχανική καινοτομία προς νέες διαγνωστικές και θεραπευτικές μεθόδους και κλινικές δοκιμές και η προηγμένη γνώση για την εξατομικευμένη υγειονομική περίθαλψη στο χώρο των νευροεκφυλκσιτικών παθήσεων. -Δημιουργία τακτικών και απρόσκοπτων συνεργειών μεταξύ της ελληνικής ακαδημαϊκής διασποράς και του εγχώριου ταλέντου.
